W dobie coraz bardziej restrykcyjnych wymagań związanych z koniecznością zachowania odpowiednich warunków pracy, jedną z elementarnych kwestii pozostaje kontrola trzeźwości pracowników. Jest to temat szczególnie często podnoszony w takich branżach, jak właśnie transport, w którym obowiązują rygorystyczne przepisy mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa na drogach. W niniejszym artykule omówimy najważniejsze zasady i wymagania związane z kontrolą trzeźwości w pracy w 2024 roku – zapraszamy!
Jakie przepisy regulują kontrolę trzeźwości w pracy?
W Polsce regulacje dotyczące kontroli trzeźwości w miejscu pracy zawarte są w Kodeksie pracy. Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w 2023 roku (art. 221c-221f, art. 221g, a także art. 221h Kodeksu), pracodawca ma prawo przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników (oraz osób zatrudnionych na podstawie innej umowy niż umowa o pracę) jeśli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony zdrowia i życia ludzi i/lub ochrony mienia.
Nowe przepisy pozwalają między innymi na przeprowadzenie prewencyjnej kontroli trzeźwości w pracy, czyli kontroli pracownika, który nie wykazuje widocznych oznak nietrzeźwości. Należy podkreślić, że zgodnie z paragrafem 2 art.221c, kontrola trzeźwości musi zostać przeprowadzona w sposób, który nie narusza godności oraz dóbr osobistych pracownika. Warto również dodać, że pracodawca ma prawo do przetwarzania niezbędnych danych (data, dokładna godzina, wynik badania) i przechowywania ich w aktach osobowych pracownika do roku od dnia wykonania badania.
Jakie są konsekwencje braku trzeźwości w pracy dla pracownika i pracodawcy?
Pracownik w stanie nietrzeźwości ryzykuje poważnymi konsekwencjami nie tylko dla siebie, ale także dla pracodawcy – chodzi tu na przykład o straty finansowe. W niektórych sytuacjach (regulowanych przez prawo cywilne lub karne) pracodawca może ponieść odpowiedzialność za wypadki spowodowane przez pracowników, którzy wykonywali swoje obowiązki pod wpływem alkoholu lub innych środków psychoaktywnych. W konsekwencji może się to wiązać z koniecznością wypłaty odszkodowań lub kar umownych (np. z tytułu opóźnień powstałych podczas realizowania zleceń transportowych).
Jak sytuacja wygląda w perspektywy osoby zatrudnionej? Jeżeli podczas kontroli trzeźwości w pracy stwierdzono w organizmie pracownika zawartość alkoholu równą lub wyższą 0,2 promila, pierwszą konsekwencją jest niedopuszczenie do dalszego wykonywania obowiązków służbowych. Czas przymusowego zwolnienia w związku ze stwierdzeniem nietrzeźwości nie wlicza się do wynagrodzenia. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wykonywanie pracy w stanie wskazującym na spożycie alkoholu (0,2 do 0,499 promila) lub w stanie nietrzeźwości (od 0,5 promila) może wiązać się z takimi konsekwencjami jak:
- upomnienie,
- nagana,
- kary finansowe,
- wypowiedzenie umowy o pracę,
- rozwiązanie umowy w trybie natychmiastowym, czyli tzw. dyscyplinarka.
Jakie są metody kontroli trzeźwości w pracy?
Kontrola trzeźwości w pracy to zagadnienie, które musi być usankcjonowane w przepisach wewnątrzzakładowych, czyli w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym. W standardowych przypadkach prawo dopuszcza kontrolę trzeźwości pracowników wyłącznie przy użyciu metod, które nie wymagają badania laboratoryjnego. W praktyce taką kontrolę przeprowadza się za pomocą alkomatu, który musi posiadać aktualny certyfikat kalibracji.
Rodzaje testów wykorzystywanych w kontroli trzeźwości w pracy
Alkomaty, czyli analizatory wydechu dokonują pomiaru alkoholu w wydychanym powietrzu na kilka różnych sposobów, w zależności od rodzaju urządzenia. Możemy wyróżnić:
- alkomaty elektrochemiczne – najczęściej stosowany rodzaj alkomatów. Do pomiaru zawartości alkoholu wykorzystywana jest elektroda (wykonana z tlenku cynku lub innego materiału reagującego z alkoholem), która mierzy oporność elektryczną przepływającego powietrza,
- alkomaty na podczerwień – rodzaj alkomatu wykorzystujący światło podczerwone emitowane przez źródło podczerwieni, które przechodzi przez wydychane powietrze. Cząsteczki alkoholu pochłaniają promieniowanie, co wpływa na zmianę jego intensywności. W ten sposób detektor określa stężenie alkoholu,
- alkomaty półprzewodnikowe – urządzenie wykorzystujące technologię półprzewodnikową do pomiaru zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu. Przepływ prądu elektrycznego przez warstwę półprzewodnika (która pokryta jest tlenkiem metalu), sprawia, że cząsteczki alkoholu ulegają reakcji utleniania, co bezpośrednio wpływa na ich przewodność elektryczną, którą mierzy detektor.
W szczególnych przypadkach, o ile badanie wykonują uprawnione służby, kontrolę trzeźwości w pracy można przeprowadzić za pomocą testu laboratoryjnego, jakim jest badanie krwi. Dzieje się tak na przykład w sytuacji, kiedy niemożliwe jest przeprowadzenie badania przy użyciu standardowych metod, czyli za pomocą alkomatu, a także na żądanie pracownika.
Porady dla pracowników, jak przygotować się do kontroli trzeźwości w pracy
Jednym z obowiązków pracodawcy, jest zapewnienie bezpiecznych warunków pracy, a kontrola trzeźwości to jeden z kluczowych środków zapobiegających potencjalnym wypadkom. Najważniejszą poradą dla pracowników jest zachowanie odpowiedzialności – nigdy nie pij alkoholu przed ani w trakcie pracy. Takie podejście pozwoli uchronić Ciebie, Twoich współpracowników oraz wszystkie inne osoby w Twoim otoczeniu.
Kodeks pracy i zmiany legislacyjne
Kodeks pracy jest podstawowym aktem prawnym, w którym znajdziemy obowiązujące przepisy dotyczące kontroli trzeźwości. Wspomniane wcześniej nowelizacje dają pracodawcy większe możliwości w zakresie kontroli trzeźwości pracownika.
Kiedy weszły w życie nowe przepisy dotyczące kontroli trzeźwości?
Nowe przepisy dotyczące kontroli trzeźwości w pracy obowiązują od 21 lutego 2023 roku.
Uprawnienia pracodawcy w zakresie kontroli trzeźwości
Pracodawca ma prawo przeprowadzić kontrolę trzeźwości pracownika, zarówno w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem środków odurzających, jak i w ramach działań prewencyjnych. Należy jednak pamiętać, że kontrole prewencyjne muszą spełniać określone warunki i nie mogą być przeprowadzane w sposób dowolny.
Zasady przeprowadzania kontroli muszą być jasno określone w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym. Należy w nich uwzględnić między innymi takie informacje, jak częstotliwość kontroli, oraz grupy pracowników, które będą nią objęte.
Jak pracodawca powinien informować pracowników o kontroli trzeźwości?
Pracodawca ma obowiązek poinformować pracowników o planowanej kontroli z co najmniej dwutygodniowym wyprzedzeniem.
Jakie kary może nałożyć pracodawca za nietrzeźwość w pracy?
Konsekwencje nietrzeźwości w pracy mogą być zróżnicowane – decyzja zależy od pracodawcy. Pracownik może otrzymać upomnienie lub naganę, jednak skutki mogą być znacznie bardziej surowe – może dojść do dyscyplinarnego rozwiązania umowy w związku z tzw. ciężkim naruszeniem obowiązków pracowniczych.
Dzień, w którym pracownik pojawił się w pracy pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających może zostać zakwalifikowany jako nieobecność nieusprawiedliwiona bez prawa do wynagrodzenia.
Jak pracodawca powinien przechowywać wyniki badań trzeźwości?
Jeżeli badanie potwierdziło obecność alkoholu, pracodawca może przechowywać informacje o przeprowadzonej kontroli trzeźwości przez okres do roku od dnia jej wykonania. Dokumentacja może zawierać takie informacje jak data, dokładna godzina badania oraz jego wynik. Dane powinny by przechowywane w sekcji E akt osobowych pracownika.
Obowiązki i prawa pracownika
W kontekście badań trzeźwości w pracy, zarówno pracownicy, jak i pracodawcy mają określone prawa i obowiązki, które muszą być przestrzegane, aby zapewnić legalność i transparentność wszystkich działań. Badania trzeźwości muszą być przeprowadzane z poszanowaniem prywatności pracownika. Pracodawca nie może naruszać godności pracownika podczas kontroli, a wyniki badań kwalifikowane są jako tzw. dane wrażliwe i nie mogą być udostępniane osobom trzecim.
Jakie są prawa pracownika w przypadku podejrzenia nietrzeźwości?
Pracownik ma prawo być uprzedzony o wprowadzeniu prewencyjnej kontroli trzeźwości. Informacje o tym, że takie badania będą przeprowadzane, muszą zostać zawarte w regulaminie pracy lub układzie zbiorowym, a pracodawca powinien poinformować o kontroli z odpowiednim, co najmniej dwutygodniowym wyprzedzeniem.
W przypadku wątpliwości co do wyniku pracownik może zażądać ponownego badania lub badania przez niezależny organ, np. policję. Pracownik ma również prawo do wglądu w wyniki przeprowadzonego badania oraz do otrzymania kopii dokumentacji.
Jak pracownik może zażądać badania krwi?
Jeśli pracownik kwestionuje wynik badania przeprowadzonego przez pracodawcę, ma prawo skorzystać z niezależnego testu przeprowadzonego przez policję, np. za pomocą alkomatu, lub z laboratoryjnego badania krwi. Z takiego badania sporządzany jest protokół, który zostaje przekazany pracownikowi oraz pracodawcy.
Jakie urządzenia są wykorzystywane do kontroli trzeźwości?
Do kontroli trzeźwości wykorzystywane są alkomaty – najczęściej elektrochemiczne. Używane są również alkomaty na podczerwień oraz półprzewodnikowe.
Jakie są wymagania dotyczące alkomatów?
Alkomaty używane do kontroli trzeźwości w pracy muszą posiadać aktualny certyfikat kalibracji lub wzorcowania, który potwierdza prawidłowość ich działania. Kalibracja powinna być wykonywana regularnie – zgodnie z zaleceniami producenta, tak aby zapewnić wiarygodność wyników. Urządzenie powinno spełniać normy techniczne określone dla tego typu sprzętu pomiarowego.
Jakie substancje są objęte kontrolą na obecność środków odurzających?
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 lutego 2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu oraz substancji działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika zawiera szczegółowy opis wszystkich najważniejszych procedur związanych z wykonywaniem badań trzeźwości oraz sporządzaniem wymaganego protokołu. W rozporządzeniu znajduje się również wykaz innych środków odurzających, których ewentualna obecność może być weryfikowana u pracowników. Wymieniono następujące substancje:
- opioidy;
- amfetamina i jej analogi;
- kokaina;
- kannabinoidy;
- benzodiazepiny.
Jak policja dokumentuje wyniki kontroli trzeźwości?
Na żądanie pracownika lub pracodawcy kontrolę trzeźwości może przeprowadzić również policja. Najczęściej dzieje się tak w sytuacji, gdy nie ma możliwości skorzystania z alkomatu lub gdy pracownik odmawia pracodawcy badania alkomatem.
W takiej sytuacji funkcjonariusze sporządzają protokół zawierający dokładną godzinę, datę oraz wynik badania.
